دکتر حامد حاجی‌حیدری؛
فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
░▒▓ تز اول
• معمولاً اینترنت را نسل تازه‌ای از ارتباطات رسانه‌مند تلقی می‌کنند؛ ولی، ...
• ... ولی، معماری اینترنت، به نحوی است که نمی‌توان آن را فقط یک رسانه دانست.
• اینترنت چیزی بیش از یک رسانه است.
• البته، اینترنت، یک رسانه هم هست. عموماً، اینترنت را همچون رسانه‌های پیشین، به مثابه انتقال متقابل پیام از فرستنده/ فرستندگان به گیرنده/ گیرندگان تلقی می‌کنند، ولی اینترنت فقط این نیست. بخشی از اینترنت این هست، ولی اینترنت فقط این نیست.
░▒▓ تز دوم
• اینترنت، در اساس، یک «بازار ذخیره محتوا» است. اطلاعات رد و بدل شده، از بین نمی‌روند، و انباشت می‌گردند، و در آینده می‌توانند توسط کاربران مورد مقایسه و ارزیابی مجدد قرار گیرند و در قضاوت راجع به پیام‌های جدید مورد استفاده واقع شوند. پس، نمی‌توان محیط‌های مبتنی بر بستر شبکه را همچون رسانه‌های پیشین، مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه، و ...، انتقال پیام در خلأ تصور کرد.
• فهم این نکته از آن رو بسیار مهم است که «محیط» پیام‌رسانی در اینترنت، رفته رفته متراکم‌تر می‌گردد و به نقطه اشباع می‌رسد، و در این شرایط است که مخاطبان برای استفاده از پیام‌ها باید «هزینه تصمیم‌گیری و انتخاب» بین روایت‌های مختلف در اینترنت را بپردازند. در چنین شرایطی است که چیزهایی شبیه «کانال‌های مورد اعتماد اینترنتی» انتقال پیام ضرورت می‌یابد. به عبارت دیگر، افراد از سر اجتناب از سرسام منابع اطلاعات متعدد در اینترنت، ترجیح می‌دهند به منابع مأنوس مراجعه کنند و اطلاعات مورد نیاز خود را از آن‌ها به دست آورند.
░▒▓ تز سوم
• گفتیم که «محیط» پیام‌رسانی در اینترنت، رفته رفته متراکم‌تر می‌گردد و به نقطه اشباع می‌رسد، و در این شرایط است که مخاطبان برای استفاده از پیام‌ها باید «هزینه تصمیم‌گیری» بپردازند و انتخاب کنند. ملهم از دیدگاه هربرت سایمون، فرآیند کلی «تصمیم‌گیری در اینترنت» پنج مرحله به شرح زیر دارد:
۱- فعالیت جست و جوگری یا تجسس وقتی که برای کاربر معلوم می‌شود که داده‌ها آن قدر که به نظر می‌رسد روشن نیستند و روایت‌های مختلفی از هر پدیده در اینترنت هست. بنا بر این، بخشی از ذهن کاربر مصروف این می‌شود که دریابد که کدام وجوه از یک روایت اینترنتی را برای جستجوی بیشتر در اینترنت باید انتخاب کند.
۲- اکتشاف، پردازش و تجزیه و تحلیل داده‌های مختلف از منابع گوناگون
۳- گزینش یکی از چند داده قابل احصا در مورد هر یک از وجوه روایت اینترنتی
۴- آشتی دادن و تلفیق داده‌های گزینش شده در یک مجموعه متحد که روایت اینترنتی را به نحوی منطقی جرح و تعدیل کند
۵- تجدید نظر مجدد و مکرر در برخی اطلاعات جمع‌آوری شده در مورد وجوهی که با داده‌های دیگر جور در نمی‌آیند تا شاید در نهایت انسجامی در درک روایت اینترنتی فراهم شود.
• تسلسل وقوع این مراحل در عمل بسیار پیچیده‌تر از آن است که در نظر اول به ذهن خطور می‌کند. هر مرحله می‌تواند برای خود یک فرآیند تصمیم‌گیری پیچیده باشد. ممکن است مسائل و مشکلات در هر مرحله منجر به مسائل و مشکلات جزیی‌تری شوند و هر مسأله جزئی اقدامات جست و جوگری، طراحی و گزینش خود را بطلبد. به اجرا درآوردن تصمیم‌ها را نیز می‌توان فرآیند تصمیم‌گیری به شمار آورد. از این رو، کاربر اینترنت، با مجموعه‌ای از مسائل و مشکلاتی مواجه می‌شود که به انبوهی تصمیم‌گیری نیاز دارند.
░▒▓ تز چهارم
• در حالی که با انباشت فزاینده اطلاعات در شبکه، «هزینه تصمیم‌گیری» کاربران در انتخاب میان روایت‌های مختلف بسیار بالا می‌رود، و وقتی این هزینه از حد معینی بالاتر رود، کاربران اینترنت به شیوه‌های متفاوتی واکنش نشان خواهند داد؛ در مراحل آغازین این آشفتگی، و در مقطعی که تصمیم‌گیری به این حد از پیچیدگی مفرط برسد، غالب کاربران، سر خود را در برف فرو می‌برند. آن‌ها فقط معدود موارد نسبتاً مربوطی را که در هر زمان در ذهنشان می‌گنجد برای تصمیم‌گیری مطمح نظر قرار می‌دهند. تصمیم‌های آنان، با یافتن تیزترین سوزن در پشته‌های کاه سر و کاری ندارند، و فقط یافتن سوزنی را که در حد کفایت تصوری برای دوختن تیز باشد، مد نظر قرار می‌دهند.
• از این رو، کاربرانی که به «حد کفایت تصوری» راضی هستند، بدون جست و جو برای احصای کلیه راه‌حل‌های قابل ارزشیابی، با حساب‌های سر انگشتی ساده، در مورد روایت‌های اینترنتی تصمیم می‌گیرند. کاربران دستیابی به «حداکثر اطمینان» را فدای «اطمینان کافی تصوری» می‌کنند.
░▒▓ تز پنجم
• خب؛ باید تصور کنیم و بفهمیم که کاربر، این تصمیمات را، وقتی که به اشباع رسیدند چگونه صورت می‌دهد؟
• وقتی اینترنت، به منبع اصلی آگاهی‌ها تبدیل شود، و فضای اینترنت نیز نه به عنوان یک لوله انتقال اطلاعات، بلکه به عنوان یک مخزن اطلاعات انباشته، به حد اشباع برسد، «اطمینان کافی تصوری» شکل بسیار نامطمئن و ریسک‌باری به خود می‌گیرد، و می‌تواند مخاطرات عظیمی را دامن بزند.
• بنا بر این، می‌توان تصور کرد که کاربران اینترنت، پس از یک دوران خلسه ابتدایی که در آن از اطمینان کامل صرف نظر می‌کنند، در واکنش به ریسک‌های چنین زندگی‌ای به اطمینان کامل روی می‌آورند، و می‌کوشند کنترل خود را بر حوادث اطراف خود را باز بیابند. رسیدن مردم به چنین تصمیمی بستگی به رویدادها و تهدیدهای مخربی دارد که غاطبه انسان‌ها احساس لزوم کنترل آن‌ها را در خود حس خواهند کرد.
• با این حساب، چه شیوه‌هایی برای تصمیم‌گیری در اختیار خواهد بود؟
• ملهم از هربرت سایمون در پاسخ به این سؤال، می‌توان قائل به وجود دو گروه تصمیم شد که آن‌ها را به ترتیب تصمیم‌های: «برنامه‌ریزی شده» و «بدون برنامه» یا «غیر قابل برنامه‌ریزی» می‌نامیم.
• این تصمیم‌ها، مانعه الجمع نیستند و طیفی را می‌سازند که در یک سوی آن‌ها تصمیم‌های کاملاً برنامه‌ریزی شده، و در سوی دیگر آن، تصمیم‌های کاملاً بی‌برنامه قرار می‌گیرند. تصمیم‌های عادی، جاری و تکرارپذیر یا تصمیم‌هایی که در چارچوب‌هایی مشخص و از پیش طراحی شده اتخاذ می‌شوند، تصمیم‌های برنامه‌ریزی شده به شمار می‌آیند. لازم نیست با هر بار مطرح‌شدن موضوع این تصمیم‌ها، تصمیم جدیدی گرفته شود.
• مقولات جدید و بی‌سابقه و نو به نو، و موضوع‌هایی که در یک چارچوب شناخته شده نگنجند، یا نتوان برای مقابله با آن‌ها روش‌های معمول را به کار بست، ضرورت اتخاذ تصمیم‌های بی‌برنامه را ایجاب خواهند کرد. بی‌سابقه بودن موضوع یا دشواری خاص مسأله را می‌توان علت نیاز به تصمیم‌های بی‌برنامه دانست. هر چه به پیش می‌رویم، شمار این دست تصمیمات بیشتر و بیشتر می‌شود. کاربران شبکه، می‌کوشند تا سطح هوشیاری خود را در قبال شرایط مستمراً نو به نو شونده، در درجۀ بالا حفظ کنند، اما، بعید نیست که در رفتار هوشیارانه خود کاملاً موفق نباشند.
░▒▓ تز ششم
• ممکن است، یک کاربر، انجام اغلب تصمیم‌ها در محیط اینترنت را به عهده تصمیم‌های بدون برنامه بگذارد و دچار ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیر شود. در آینده، شیوه‌های مرسوم در رویارویی با تصمیم‌های بدون برنامه، جوابگو نخواهند بود. به این جهت، کاربران اینترنت، باید سعی کنند تا اغلب تصمیم‌هایی را که می‌توانند به صورت برنامه‌ریزی شده درآورند، برنامه‌ریزی کنند. و بدین ترتیب، به «کانال‌های مورد اعتماد اینترنتی» پناه می‌برند.
• با استمداد از «کانال‌های مورد اعتماد اینترنتی»، تبدیل بسیاری از تصمیمات پیچیده غیر قابل برنامه‌ریزی، به تصمیم‌های برنامه‌دار ممکن می‌گردد. از این قرار، پیدایش این کانال‌ها اجتناب‌ناپذیر خواهند شد، هر چند که خود آن‌ها امکان دستکاری و نفوذ به آگاهی و تصمیم‌گیری‌های مخاطبان را توسط منابع ناآشنا و ضداجتماعی را افزایش خواهد داد.
• آن طور که از شواهد امروز (مانند خبرگزاری‌ها یا پایگاه‌های تخصصی اینترنتی مأنوس که رفته رفته جای روزنامه‌ها و مجلات مأنوس مردم را می‌گیرند) بر می‌آید، احتمالاً، میزان اقبال به «کانال‌های مورد اعتماد اینترنتی» به عوامل مختلفی بستگی خواهند داشت؛ (۱) پیشینه و سابقه کانال، (۲) میزان انسجام بسته‌های روایتی ارائه شده و (۳) استمرار ارائه روایت‌ها منسجم در طول زمان، (۴) تأیید و تکمیل بسته‌های روایتی ارائه شده با سایر بسته‌ها، (۵) تأیید و تکمیل بسته‌های روایتی ارائه شده با واقعیت‌های ملموس عینی، (۶) همراهی چهره‌ها و نهادهای معتبر اطلاع‌رسانی نسبتاً مطمئن، (۷) ارائه هر چه بیشتر و معتبرتر شواهد مثبته، (۸) انطباق با پیش‌زمینه‌های معرفتی مخاطبان، (۹) تولید محتوای مطلوب، (۱۰) اقتباس و میزبانی گسترده منابع اطلاعات تحقیق شده با ویرایش اختصاصی، و اموری ... از این دست (توأم با اقتباس‌های آزاد از هربرت سایمون، حسین رحمان سرشت، و کریستین سندویگ).
مأخذ:مرکز ملی فضای مجازی
هو العلیم
