دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ 
فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
░▒▓ تز ۱.
■ در حال حاضر، برای بسیاری از ما، بخش اعظم فعالیت‌های روزانه مصروف پرداختن به منابع دیجیتال آنلاین می‌شود؛ کارهایی مانند گفتگوی برخط متنی و صوتی و تصویری در شبکه‌های اجتماعی، ارسال و دریافت پیامک، دریافت و بررسی و پاسخ دادن به آخرین ایمیل‌ها، تفریح و سرگرمی مندرج در شبکه‌های اجتماعی، خرید اینترنتی، کنترل اینترنتی حساب بانکی، خرید از طریق پایانه دیجیتال، تماس با همراه، کسب خبر از منابع اینترنتی، وبگردی، جستجوی آخرین گجت هایی که می‌توانند زندگی دیجیتال ما را غلیظ‌تر کنند، و ...
■ و حتی...
■ حتی در مورد برخی از ما، این مشغولیت به دنیای دیجیتال، تمام وقت شده است. بله، برخی از ما تمام وقت دیجیتال شده‌ایم. ما در هر دقیقه از شبانه روز «در دسترس» هستیم. اینترنت و شبکه جهانی وب همه جا حاضر و ضروری گشته است. رفته رفته، پیگیری‌های قضایی و همچنین شرکت در انتخابات‌ها هم به شکل آنلاین درخواهد آمد.
░▒▓ تز ۲.
■ در هر مؤلفه از زیست اجتماعی همه مردم، اعم از نهادهای مدنی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی، لا اقل یک عامل نیرومند تکنیکی و دیجیتال وجود دارد که اتصال آن را با شبکه برقرار می‌کند. در مورد اغلب این مؤلفه‌های اجتماعی، عامل دیجیتال وجه غالب دارد.
■ با ظهور رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های آنلاین که توسط صدها میلیون نفر از مردم در سراسر جهان استفاده می‌شوند، این رفتارهای آنلاین به سرعت در حال فایق آمدن هستند. آن‌ها سراسر زندگی ما را تسخیر می‌کنند.
░▒▓ تز ۳.
■ فرهنگ رسانه‌های اجتماعی چگونه فرهنگی است؟ فرهنگی که در آن، ارتباطات انسانی از شکل متعارف تاریخی خود، ناگهان فاصله زیادی پیدا می‌کند، به شکل نوین و در عین حال کارآمدی در می‌آید، و اجتماع خاص خود را ایجاد می‌کند، چگونه اجتماع انسانی خواهد بود؟
░▒▓ تز ۴.
■ مزیت درک فرهنگ آنلاین این است که ما را به فضای تعاملی و هوشمند (سایبر) منتقل می‌کند. در حالی که فرهنگ‌های محلی و ملی به ناچار، بر یک موقعیت جغرافیایی پایبند هستند، فضای تعاملی و هوشمند (سایبر) ارتباطات انسانی و ماشینی را ورای محدودیت‌ها برقرار می‌کنند.
░▒▓ تز ۵.
■ یک مزیت دیگر درک و مشارکت در این فرهنگ آن است که در این فرهنگ، محصولات فرهنگی، اختراعات، ماشین‌ها، و سایر محصولات انسانی و ماشینی به شکل شرکای کنش در می‌آیند و ارتباطات انسانی را طنین تاریخی گسترده‌ای می‌بخشند.
░▒▓ تز ۶.
■ البته، واکنش اولیه فعالان فرهنگی که با فضای فرهنگی پیشین مأنوس بوده‌اند، نگرانی است، ولی، پس از آن که منطق این فضای تعاملی و هوشمند معلوم شد، مشخص می‌شود که اگر این فضا در استمرار تلاش‌های اخلاقی برای گستردن ریشه‌های انسانی و تاریخی خویش قرار گیرد، یک ظرفیت مثبت است. و پس از آن که این ظرفیت‌ها معلوم شد، مسجل خواهد شد که ریشه‌های محکم در معنا، نباید از مواجهه با سپهر جدید نگران باشند. و اگر این ظرفیت‌ها معلوم شود، فرهنگ‌های ریشه‌دار فرصتی تاریخی خواهند یافت. از این روست که برای یک بنیادگرای ابراهیمی (ع)، فرهنگ آنلاین، یک فرصت تاریخی برای گستردن فکری است که نگاهی جهان‌شمول داشته است.
▀▄█▌ انقلاب آنلاین و برآمدن شبکه‌های اجتماعی
░▒▓ تز ۷.
■ سرعت بالای ارتباط اینترنتی در کنار کاهش قابل ملاحظه هزینه اتصال، عامل مهم در انقلاب آنلاین بود.
■ مرور تاریخ: اتصال به اینترنت از اواسط دهه ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۳، عمدتاً، از طریق مودم dial-up و یک خط تلفن بود. این سرعت اتصال به علاوه هزینه، بدان معنا بود که اینترنت، در درجه اول و تنها برای دریافت و ارسال ایمیل استفاده می‌شد. برای بیشتر کاربران، تعامل صوتی و تصویری عملاً ناممکن بود و حتی مبادله اطلاعات متنی ناممکن بود. این وضع، در ایران تا زمان ظهور اپراتور دوم پابرجای بود.
■ و باز، مرور تاریخ: هر چند در جهان، مشکل سرعت و هزینه، از سال ۲۰۰۳ رو به تخفیف گذارد، ولی مشکل پهنای باند در سراسر جهان یک دشواری باقی ماند و این دشواری در اروپا از سال ۲۰۰۶ رو به مرتفع شدن گذاشت. حتی در سرتاسر آسیا از جمله چین و به استثنای ژاپن، مشکل پهنای باند هنوز هم در سال ۲۰۰۶ مسأله بود. در حالی که در کشورهای آسیایی، هنوز هم پهنای باند یک مسأله است، حوالی سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ بود که می‌شود گفت که استقبال ایرانی‌ها از اینترنت شکل پیشتازی به خود گرفت. موضوع، «وبلاگ» بود...
■ نتیجه: «وبلاگ» طلیعه ظهور رسانه‌های اجتماعی بود. ظهور رسانه‌های اجتماعی، به سرعت، گروه‌های خبری و انجمن‌ها را شکل داد، و زیست اجتماعی جدید، ابعاد خود را نشان داد. البته قبل از توسعه وب جهان گستر، دانشمندان و محققان امریکایی از طریق اینترنت داخلی وزرت دفاع امریکا با هم ارتباط داشتند، ولی «وبلاگ» شکل اجتماعی و گسترده آن بود که رفته رفته از ۲۰۰۶ به بعد در دنیای تداول یافت.
░▒▓ تز ۸.
■ در رسانه‌های اجتماعی، سلسله مراتب از بالا به پایین، و روابط رسمی تأثیری به جای نمی‌گذارد. با یک جست و جوی آنلاین، می‌توان افراد را پیدا کرد و دیگران هم می‌توانند شما را بجویند.
■ از آن بیش، ارتباط و گفتگوی بلادرنگ میان شما میسر شده است. تسهیل ارتباط در این مقیاس، نابرابری‌های آموزشی و مهارتی را بسیار تقلیل داده است. توانمندی‌های فنی به اشتراک گذاشته می‌شوند و جزئیات برای بسیار از مردم آشکار می‌گردد. البته، این بدان معنی نیست که همه چیز برابر شده است، ولی بسیاری از اقسام نابرابری تسکین یافته است.
░▒▓ تز ۹.
■ مرور تاریخ: در سال ۱۹۹۴، یک بلاگر به نام جاستین هال، شروع به نوشتن آنلاین در مورد زندگی خود و به اشتراک گذاری کامنت ها نمود. او دانشجوی کالج اسوارتمور در پنسیلوانیا بود، و در کنار تحصیل در یک مجله کارآموزی می‌کرد. او در وبلاگ خود در مورد جزئیات زندگی خود، از جمله، پدر الکلی‌اش، و روابط جنسی خود با شرکای مختلف نوشت.
■ نتیجه: این چنین، وبلاگ پایه‌ای برای نحو نوینی از نوشتن شد؛ نوشتن روزمره و معمولی راجع به خود. وبلاگ نویسی ساخت نوین و نامتعارفی از ارتباط انسان‌ها را تشکیل داد.
■ قالب وبلاگ برای این منظور بسیار ساده و مناسب به نظر می‌رسید و انتشار هر مطلب در عرض چند دقیقه میسر بود. وبلاگ نویس با خوانندگان خود زندگی و افکار خود را به اشتراک می‌گذارد؛ زندگی و افکاری که شاید چندان سنجیده نباشند.
■ مخاطبان هم از تنوع بسیار برخوردارند. یک فرد با روزی ده هزار بازدید کننده، با خوانندگان مختلفی صحبت می‌کند. در واقع، نوشته‌های حرفه‌ای با مخاطبان حرفه‌ای به زیر آمدند و خیلی معمولی شدند.
░▒▓ تز ۱۰.
■ مرور تاریخ: در سال ۲۰۰۵، شکل گیری YouTube و بعد Qik، یک تحول بزرگ بودند، چرا که به اشتراک گذاری تصویر از متن معمولی هم آسان‌تر بود. افراد می‌توانستند ویدئویی را که با تلفن همراه خود تهیه کرده بودند را در یک «کانال» مخصوص به خود به نمایش گذارند. انتخاب عنوان «کانال» هم نکته جالبی است. انگار که این قرارگاه‌های تصویری خواهان جایگزینی شبکه‌های تلویزیونی تخصصی بودند.
■ نتیجه: همان طور که وبلاگ، روزنوشت را جایگزین مقاله و کتاب و شیوه‌های دشوارتر تولید محتوای مکتوب کرد، سپس، YouTube و بعد Qik و بعد هم سایر قرارگاه‌های تصویری، ارتباط را سهل‌تر و میسرتر ساخته است.
░▒▓ تز ۱۱.
■ با این امکانات گسترده و در عین حال سهل، نحوی «شریک‌یابی شبکه‌ای» پدید آمد و گسترش یافت.
■ یک فرد را در این شیوه بسیار آسان تولید محتوا می‌توان به کسی تشبیه کرد که در مرکز صحنه در حال اجرای یک سخنرانی است، و در عین حال، مدام از صدر به زیر می‌آید و با مخاطبان مانند نشست پس از سخنرانی گفتگو می‌کند و سپس به صدر بازمی گردد. او مدام این کار را انجام می‌دهد و جالب این که مخاطبان نیز به نوبه خود مشغول همین کار هستند. همه، هم در صدر محفل‌های متعدد هستند و هم در کف آن‌ها، و باز جالب‌تر این که هر کس، هر وقت که بحث را در یک محفل جالب یافت، می‌تواند مخاطبینی را که می‌شناسد و می‌داند که آنان علاقه‌مند به بحث هستند را به صحنه بحث احضار کند.
░▒▓ تز ۱۲.
■ مرور تاریخ: این ابزار چند رسانه‌ای، زمانی که تلفن‌های همراه به وب دوستانه تبدیل شدند، از لحاظ عملکرد و هزینه و سرعت تکامل یافتند و تبادل محتوا را به نحوی بی‌سابقه میسرتر ساختند، و به بخش لاینفکی از زندگی تبدیل کردند. این‌چنین بود که در سال ۲۰۰۷، فیس بوک، شبکه اجتماعی که برای دانشجویان بود، راه خود را به سوی عموم مردم باز کرد. شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک، به ما کمک می‌کنند تا در سراسر فضای فیزیکی ارتباط برقرار کنیم.
■ نتیجه: یک تحول مهم دیگر آن است که شبکه‌های اجتماعی، افراد مختلف از سراسر دنیا را از طریق ابزارهای آنلاین و زبان ساده تصویر یا زبان غیر مادری دست و پا شکسته، به خوبی به هم متصل می‌سازد.
▀▄█▌ انقلاب آنلاین و نقطه عطف پلتفرم تلفن همراه
░▒▓ تز ۱۳.
■ بدواً بخش عمده‌ای از این ارتباطات فراملی از جنس کسب و کار یا از سنخ ارتباط علمی بود، ولی به سرعت، اهمیت روابط معمولی فزونی گرفت. رفته رفته، ارتباطات از جنس فرهنگ عامه فایق آمدند.
░▒▓ تز ۱۴.
■ آن‌ها یک چشم انداز جهانی و طیف متنوعی از دیدگاه‌ها را در زمینه هنر، فرهنگ و جامعه، علم و تفکرات فلسفی را گرد هم می‌آیند، و بدین سان نیمه عمر دانش به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش می‌یابد.
■ بدین ترتیب، در مفهوم «متخصص» دگرگونی‌های اساسی پیش می‌آید.
▀▄█▌ انقلاب آنلاین و چشم انداز فرهنگی رسانه‌های اجتماعی
░▒▓ تز ۱۵.
■ همچنین، با این شتاب جابجایی دانش و تکنولوژی انقضای نسلی با سرعت بیشتری رخ می‌دهد. همواره توان افراد برای انطباق با تغییر تکنیکی و علمی حیطه سنی معینی دارد، و پس از عبور افراد از یک حیطه سنی، افراد به زندگی با ثبات نسبی بیشتر متمایل و سپس مجبور می‌شوند.
■ از این قرار، می‌توان پیش بینی کرد که شکاف و تعارض میان نسل جوان که اصولاً توش و توان و انرژی انطباق با نوآوری‌های دانش و تکنولوژی را دارد، و نسل‌های دیگر، بیش از پیش فزونی می‌یابد.
■ فی المثل، درست در حالی که هنوز از نسل قبل کسانی هستند که مطالعه کتاب کاغذی را به کتاب الکترونیک ترجیح می‌دهند، و در حالی که تازه برخی دارند به کتاب الکترونیک منقش بر صفحه مانیتور عادت می‌کنند، برخی جوانان به طور کامل خود را با تلفن همراه به عنوان پلتفرم تمام کارها از جمله کتاب خوانی انطباق داده‌اند، و رفتار هر سه نسل متمایز برای یکدیگر عجیب است.
░▒▓ تز ۱۶.
■ فاصله بین ملت‌ها نیز از این حیث رو به افزایش است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که چین بازاری پیشرو برای رسانه‌های اجتماعی است.
■ این شکاف به لحاظ محتوا هم حائز اهمیت است. در آسیا عمدتاً تمرکز بر محتوای شخصی است، در حالی که در ایالات متحده امریکا و اروپا بحث‌ها بین موضوعات مرتبط با مسائل فرهنگی، سبک زندگی و مسائل سیاسی توزیع شده است (توأم با اقتباس‌های آزاد و انشایی از سیلویا کمبی).
مأخذ:مرکز ملی فضای مجازی
هو العلیم
