دکتر حامد حاجی‌حیدری؛
فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
▀█▄ چکیده
چشم‌اندازهای استفاده از اشکال جدید اطلاعات و بهره بردن از فناوری اطلاعات و ارتباطاتِ جدید، مفهوم اصلی نوآوری‌های فناورانه را می‌سازد، و عمده تمرکزها به سمت این نقطه است. از سازمان‌های عمومی نیز انتظار می‌رود تا توان خود را در پذیرش و پیاده‌سازی فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید بهبود بخشند، ولی طی این مسیر تابع عواملی غیر از تصمیم‌سازان است؛ این عوامل، در چهارچوب جامعه‌شناسی فناوری تحلیل می‌شوند. در این چهارچوب، طی این گزارش، سرخط‌هایی برای تأمل بیشتر را ذیل سرفصلهای ذیل پیشنهاد کرده‌ایم: شرایط کلی عملکرد نیروها در زمینه اجتماعی، تسهیل پیوندهای سالم با محیط جهانی، فرآیندهای تجاری، نقش عامه مردم و دولت‌ها، نقش شرکت‌ها، جنبش‌های اجتماعی، مداخله دموکراسی‌ها، اقتضائات روابط بین‌الملل و سنت‌ها.
▀█▄ واژگان کلیدی
جامعه‌شناسی فناوری، نوآوری‌های فناورانه.
▀█▄ ۱- مقدمه
به سرعت، شبکه‌های رایانه‌ای، مانند اینترنت و شبکه جهانی وب، در اقشار مختلف جامعه، فراگیر شده است. این فراگیر شدن، علاقه بیشتری به استفاده از چنین فناوری‌هایی برای بهبود عملکرد سازمان‌ها، هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی ایجاد کرد. حالا، تجارت الکترونیک، به بخش اصلی عملکرد سازمان‌های بخش خصوصی تبدیل شده است. همه سازمان‌ها در تمامی سطوح دولتی نیز توجه بیشتری را به این امر مبذول داشته‌اند، و ایده دولت الکترونیک، روز به روز به سمت کامل‌تر شدن پیش می‌رود. چشم‌اندازهای استفاده از اشکال جدید اطلاعات و بهره بردن از فناوری اطلاعات و ارتباطاتِ جدید، مفهوم اصلی نوآوری‌های فناورانه را می‌سازد، و عمده تمرکزها به سمت این نقطه است. از سازمان‌های عمومی نیز انتظار می‌رود تا توان خود را در پذیرش و پیاده‌سازی فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید بهبود بخشند.
▀█▄ ۲- مراحل نوآوری‌های فناورانه
سرخط تحلیلی ۱. روند نوآوری‌های فناورانه شامل پنج مرحله است: ابداع، شبیه‌سازی، پذیرش و تصویب مجریان و نیروهای عمل‌کننده، اجرا، و عادی‌سازی. شاید این روند یا به صورت خطی اتفاق افتد، یا اینکه غیر خطی پیموده شود؛ این امکان هم هست که همه نوآوری‌ها تمام مراحل را طی نکنند، و بدین ترتیب، عملاً به طور کامل ثمر نیابند.
سرخط تحلیلی ۲. اغلب، در ترویج نوآوری، توجه به مرحله آغازین است؛ یعنی خود ابداع که در آن اشخاص یا گروه‌های نوآور، به درک مسأله، جستجوی اطلاعات، شکل‌گیری نگرش، و دستیابی به منابع برای یافتن نتیجه، موفق می‌شوند. ولی واقع آن است که بخش عمده ثمردهی ابداع، ایجاد یک اتمسفر اجتماعی نوآوری است که باید در متن حکمرانی نوآور، ایجاد و مهیا شود. تعامل فناوری با عوامل اجتماعی و فنی و سازمان‌ها و گروه‌ها و فضاهای زیست اجتماعی، نقش مهمی در نحوه پیشرفت نوآوری‌ها بازی می‌کند. حتی...
سرخط تحلیلی ۳. حتی اتمسفر نوآوری فراگیر در کشور یا یک شهر، کمک می‌کند که در سطح فردی امکان و باور به ابداع پدید آید. در واقع، شاید مراحل نوآوری در فناوری که در بالا ذکر کردیم، یکسره وارونه شود، و فرآیند ابداع از مبدأ اجتماعی آغاز شود. ویژگی‌های یک جامعه یا سازمان، بر اینکه آیا یک فناوری خاص پذیرفته یا اجرا شود، تأثیر می‌گذارد. به نظر می‌رسد مزیت نسبی، سهولت استفاده و سازگاری فناوری، اکیداً به این امر بستگی دارد که آیا یک فناوری خاص با یک اجتماع انطباق خواهد داشت یا خیر. فناوری‌های موجود در اجتماع و خروجی‌های اجتماع، نقشی کلیدی در پذیرش فرایند نوآوری دارد. بر این اساس، نوآوری‌های بنیادی معمولاً مستلزم تغییر و تحول مهم در فرآیندها یا خروجی‌های اجتماع است.
▀█▄ ۳- چهارچوب تحلیلی جامعه‌شناسی فناوری
سرخط تحلیلی ۴. نوآوری‌های فنی، خصوصاً در حیطه پربازده سایبر، تأثیر بسزایی بر ذی‌نفعان اصلیِ جامعه می‌گذارند و تغییرات قابل ملاحظه‌ای برمی‌انگیزند. شمار انبوهی از فرصت‌های شغلی را نابود می‌کنند و اندکی فرصت شغلی و انبوهی از فرصت سرمایه‌گذاری را می‌افزایند. نوآوری‌های رادیکال دیجیتال، عزیمتی واضح و روشن از وضع موجود هستند و از این جهت طبعاً مقاومت‌هایی را برمی‌انگیزند؛ کسانی که در وضع اجتماعی معهود، نقش و پایگاه مناسب و جاافتاده‌ای داشته‌اند، از این تغییرات رادیکال استقبال نخواهند کرد. نوآوری‌های رادیکال، از این بابت نیز مقابله بر می‌انگیزند که در صورت شکست، می‌توانند موجب عقب‌گرد شوند، یا این بیم هست که رویه‌های مثمر ثمر مرسوم را که از اعتبار می‌اندازند، نتوانند بازگردانند. این در حالی است که به رغم نوآوری‌های رادیکال، نوآوری‌های جزئی بیشتر می‌توانند همراهی اجتماعی برانگیزند.
سرخط تحلیلی ۵. چند عامل کلیدی از عوامل اجتماعی، بر نشو و نمای فناوری تأثیر می‌گذارد؛ ذخیره دانش مرتبط با موضوع نوآوری، امکانات موجود، تسهیل پیوندها با محیط بیرونی، و ساختار اجتماعی. در مراحل اولیه فرایند نوآوری، اجتماع باید برخی از نیازها به استفاده از فناوری جدید را برای تغییر فرآیندهای اجتماعی تشخیص دهد و عملکرد آن نوآوری در فرایندهای اجتماعی باید معین شود؛ و همچنین از مزیت‌های بالقوه استفاده از یک فناوری خاص آگاه باشد. این آگاهی ممکن است از طریق اشاعه از زمینه‌های اجتماعی دیگر، یا از طریق نوآور یا نوآوران پدید آید، ولی به هر حال، حضور آن برای گسترش اجتماعی نوآوری ضروری است. تنها در این صورت است که فناوری‌هایی که از قبل وجود داشته‌اند، حذف می‌شوند؛ و حرکت اجتماع بر اساس فناوری جدید صورت می‌پذیرد. هنگامی که نیاز به نوآوری فنی توسط اجتماع احساس شود، اجتماع، امکاناتی را برای دستیابی به فناوری و یکپارچه‌سازیِ آن در فرآیندهای اجتماعی فراهم می‌نماید. امکانات، شامل نیروی انسانی، فناوری‌های موجود، زیرساخت‌های فنی، یا دارایی‌های مالی مورد نیاز برای دستیابی به فنّاوری است.
سرخط تحلیلی ۶. ترتیبات ساختاری و سازمانی اجتماع نیز، می‌تواند نقش مهمی در پذیرش و اجرای موفقیت‌آمیز فناوری‌های جدید داشته باشند. فناوری‌ها هم به نوبه خود، ساختارهای اجتماعی را متحول می‌کنند، تا زمینه را برای گسترش سایر فناوری‌ها و همچنین گسترش خودشان فراهم نمایند. یک فرآیند تعاملی در میان است. یک بخش کلیدی از ساختارهای اجتماعی، پرسنل کلیدی اجتماع، مانند مدیران ارشد هستند، که رفته رفته ضمن تعامل با دستاوردهای فنی، آن‌ها را باور می‌کنند و پس از باور، به آن‌ها پر و بال می‌دهند و روند بسط و گسترش را می‌گشایند. چنین پشتیبانی و توجهی ممکن است در اجتماع‌هایی که ساختار سازمانی رسمی‌تر و متمرکزتری دارند، سریع‌تر در دسترس قرار گیرد و از این قرار است که معمولاً در مرحله خیز توسعه ضرورت چنین تمرکزی نزد برخی از متفکران توسعه مانند ساموئل هانتینگتون گوشزد شده است، چرا که اغلب، تردید در حمایت از یک نوآوری، خیلی سریع، نوآوری را در معرض نوآوری‌های معارض یا محافظه‌کاری‌ها، پژمرده می‌کند.
▀█▄ ۴- شرایط کلی عملکرد نیروها در زمینه اجتماعی
سرخط تحلیلی ۷. نکته دیگر، شرایط کلی عملکرد نیروها در زمینه اجتماعی است. اجتماعی که از طریق مکانیسم‌های رقابتی و با نظم حقوقی بیشتری عمل می‌کند، بیشتر انگیزه‌های فردی و گروهی را برای نوآوری تحریک می‌کند. افراد، با اطمینان از بهره‌مندی از نتایج تلاش خود، هر یک در موقعیت خاص خویش، به دنبال نارسایی در عملکردها می‌گردند و می‌کوشند تا راه‌حل‌هایی جستجو نمایند. این‌ها رستنگاه‌های اصلی نوآوری در اجتماع هستند. اگر در یک اجتماع، با انحصار دولتی، یا انحصارهای سرمایه‌سالاری و فساد، زمینه‌های عدالت حقوقی و قانونی تضعیف شوند، ریشه‌های نوآوری خشکانده می‌گردند.
▀█▄ ۵- تسهیل پیوندهای سالم با محیط جهانی
سرخط تحلیلی ۸. نکته دیگر، تسهیل پیوندهای سالم با محیط جهانی است. در محیط جهانی امروز، نیاز به مرزهای محلی و منطقه‌ای دقیق و در عین حال انعطاف‌پذیر هست، تا نوآوری‌ها بتوانند تعامل «سالم» جهانی برقرار نمایند. در شرایط جهانی سلطه‌آمیز امروز، ملت‌ها، نه تنها باید سعی کنند با الزامات ناشی از فضای جهانی مطابقت حاصل کنند، بلکه باید تلاش نمایند تا به نوبه خود، شرایط محیطی را کنترل نمایند.
▀█▄ ۶- وزن وزین‌تر نوآوری‌های فناوری اطلاعات
سرخط تحلیلی ۹. با در نظر گرفتن این نکات متعدد و گسترده، به نظر می‌رسد توانایی‌های اجتماع در پذیرش یا پیاده‌سازی و استفاده موفقیت‌آمیز از اشکال جدید نوآوری‌های فناورانه، مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات، نتیجه تعاملی از عوامل مختلفِ اجتماعی-فنیِ برخاسته از امکانات، ساختار اجتماعی و پیوندها با محیط خارجی است. درک این نکته ضروری است که ممکن است ملت‌ها و تصمیم‌گیران آن‌ها، در طی فرآیند نوآوری، تصمیماتی را به شیوه‌ای عقلانی اتخاذ نکنند. آن‌ها در شکلی از عقلانیت محدود عمل می‌کنند، که ناشی از محدودیت اطلاعات، زمانه، شرایط، بحران‌ها، و...خواهد بود. شدت تفاوتی که فناوری‌های جدید مرتبط با سیستم‌های اطلاعاتی ایجاد می‌کنند، در قیاس با سایر فناوری‌های جدید و حتی فناوری‌های سطح بالا بسیار زیاد است. در واقع فناوری‌های ژنتیک، نانو، هسته‌ای، فضایی، یا... هر چند فناوری‌های سطح بالای دنیای امروز محسوب می‌شوند، ولی این دست فناوری‌ها موجد تحولات و تفاوت‌های اجتماعی چندان گسترده‌ای در قیاس با فناوری‌های سایبر نیستند. این حجم عظیم دگرگونی که نوآوری‌های فنی سایبر موجب می‌شوند، باعث بروز واکنش‌های اجتماعی نیز می‌شود، که قبلاً به آن‌ها اشاره شد.
سرخط تحلیلی ۱۰. با در نظر داشتن ایده «حکمرانی سایبر»، به خوبی گوشزد می‌شود که نوآوری در فناوری دیجیتال می‌تواند چه ابعاد گسترده‌ای داشته باشد، و به تبع، چه سطحی از اهمیت و حساسیت را با خود حمل کند. نشنیده‌ایم که کسی از حکمرانی هسته‌ای یا حکمرانی نانو یا حکمرانی فضایی سخن بگوید، ولی نفس طرح ایده حکمرانی سایبر و حتی اجتماع سایبر، عرض و پهنای اجتماعی کامل و فراگیر این فناوری و تأثیراتش را گوشزد می‌کند. برخی از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات کاربردهایی دارند، که تغییری قطعی و اساسی در زیرساخت‌های همین فناوری سایبر موجود ایجاد می‌کنند. هرگز به نظر نمی‌رسد که انتقال از نسل چهارم به پنجم اینترنت، دگرگونی ریشه‌ای در فناوری اطلاعات و به تبع زندگی ما ایجاد کند، ولی حرکت از اینترنت منحصر به ارتباطات نظامی تا سطح اینترنت جهان‌گستر و تا اینترنت اشیاء، یک دگرگونی عظیم زیربنایی و تاریخی، و یک انقلاب کبیر اجتماعی محسوب می‌شود. پس، در متن نوآوری‌های فنی و تکنیکی نیز تشکیک و تفاوت وجود دارد. فناوری‌های سایبر که تغییرات اساسی ایجاد می‌کنند، ممکن است در طی فرآیند نوآوری، مشکل و مقاومت بیشتری را تجربه نمایند.
▀█▄ ۷- فرآیند متمایز گسترش فناوری اطلاعات
سرخط تحلیلی ۱۱. فرآیند گسترش فناوری اطلاعات هم اهمیت متمایزی دارد. فناوری سایبر، بستری ایجاد کرده است که اجزای اصلی نوآوری‌ها، شامل پتنت‌ها و طراحی‌های پایه، می‌توانند به سرعت درون یک اینترانت و اکسترانت اشاعه یابند. حالا با ماژول‌های نرم‌افزاری مانند تورنت، امکان انتشار مستقل اطلاعات ایجاد شده و گسترش می‌یابد. پس، یک واقعیت دیگر که باید در مورد نوآوری فنی در حیطه دیجیتال در نظر داشت، این است که اشاعه فناوری در این حیطه تقریباً مقاومت‌ناپذیر است، و در این زمینه، ایجاد هیچ نوع کنترل مرکزی پایدار و مستمری ممکن نیست.
▀█▄ ۸- ادغام نوآوری‌های دیجیتال در فرآیندهای تجاری
سرخط تحلیلی ۱۲. ادغام عمیق نوآوری‌های دیجیتال در فرآیندها و هنجارهای تجاری، یک دلیل دیگر مهارناپذیر بودن نوآوری‌های فنی در این حیطه محسوب می‌شود. در هر حال، به نظر می‌رسد که سد دفاعی اغلب جوامع در مقابل گسترش فنی این حیطه شکسته است و هر نوع نوآوری در این حیطه، بدون ارزیابی پذیرفته می‌شود. یک نمونه این تحول، نسل پنجم اینترنت است. در حالی که هنوز بحث‌ها و پرسش‌های مهمی در مورد زیان‌بار بودن امواج نسل پنجم اینترنت وجود دارد، و کشورهای مهمی در دنیا همچنان در مقابل نصب زیرساخت ارتباطی آن مقاومت می‌ورزند، ظرفیت استفاده از این امکان در اغلب تلفن‌های همراه جدید، توسط شرکت‌ها قرار داده شده است.
▀█▄ ۹- نقش عامه مردم و دولت‌ها
سرخط تحلیلی ۱۳. علاوه بر ولع بخش‌های تجاری برای استخدام فناوری جدید دیجیتال، عامه مردم و دولت‌ها نیز مطلقاً در این زمینه منفعل نیستند، و آن‌ها نیز ولع بسیاری برای جلب و جذب و فناوری‌های جدید دیجیتال دارند. ولع دیجیتال دولت‌ها به معنای اعم خود، پدیده جدیدی نیست. همه چیز از اقتضائات دفاعی در اثنای جنگ جهانی دوم آغاز شد. نیز، سازمان‌های عمومی سال‌ها است که از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای انجام وظایف کلیدی مانند پردازش داده‌ها استفاده می‌کنند. سازمان‌هایی که مدیران و پرسنل آن‌ها با انجمن‌های حرفه‌ای، مؤسسات آموزشی، شرکت‌های مشاوره‌ای یا فروشندگان محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات تعامل دارند، بیشتر از چگونگی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای رسیدگی به کارهای سازمانی اطلاع دارند.
سرخط تحلیلی ۱۴. ترتیبات اداری دولت‌ها نقش مهمی در چگونگی موفقیت یا عدم توفیق سازمان‌های عمومی در طی فرآیند نوآوری ایفا می‌کند. یک تصویر کلاسیک از سازمان‌های عمومی، شامل ساختارهای بسیار بوروکراتیک با درجه تمرکز بالا و دستورالعمل‌های رسمی است. سازمان‌های دولتی حداقل به طور جزئی، به دلیل نیاز به تولید خدمات پایدار و عادلانه، ساختارهای بوروکراتیک و رویه‌های رسمی عادی و روتین شده را توسعه می‌دهند. اگر این کلیشه صحیح باشد، سازمان‌های دولتی ممکن است در پذیرش اشکال جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات با مشکل بیشتری مواجه شوند. این مشکل هنگامی تشدید می‌شود که ارائه خدمات جدید از وظایف اصلی آن‌ها نباشد. در چنین مواردی، سازمان‌های دولتی از فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید روی‌گردان می‌شوند؛ زیرا که در ابتدا ممکن است تولید خدمات عمومی مختل شود.
▀█▄ ۱۰- نقش شرکت‌ها
سرخط تحلیلی ۱۵. مشکلات مهمی، غالباً به دلیل کمبود امکانات مالی لازم برای به دست آوردن سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز، یا امکانات نیروی انسانی لازم برای نظارت بر اجرای نوآوری جدید در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد می‌شود. رکن اصلی تأمین این منابع، شرکت‌ها هستند، ولی انگیزه‌های دولت‌ها، و بویژه دولت‌های بزرگی مانند چین یا ایالات متحده، بخش مهمی از موفقیت‌ها را تحریک می‌کند. در ریز این حمایت‌ها، گه گاه، رویدادهای سرنوشت‌سازی در ارتباط با توازن‌های سیاسی رخ می‌دهند، به این معنا که دولت‌ها در ارتباط با اهداف سیاسی خود از برخی برنامه‌های تحقیق و توسعه پشتیبانی و برخی دیگر را مسکوت می‌گذارند و به این ترتیب به کلان روندها تأثیر می‌گذارند.
▀█▄ ۱۱- جنبش‌های اجتماعی
سرخط تحلیلی ۱۶. نوآوری‌های فنی، آرایش اجتماعی را متغیر می‌کنند، یا قدرت بیشتری را به سمت سطوح متوسط سوق می‌دهد. از این قرار، احتمال بروز جنبش‌های اجتماعی با مطالبه تغییرات تکنیکی و فنی، بیش از پیش محتمل می‌شود. در واقع، در حالی که ما تا کنون عادت به جنبش‌های اجتماعی با مطالبات ایدئولوژیک یا مبارزه با فقر و طرد داشتیم، رفته رفته با جنبش‌هایی مواجه خواهیم شد که مطالبه اصلی آن‌ها دسترسی به خدمات تکنیکی است. بدین ترتیب، این سنخ از قدرت اجتماعی در سطوح متوسط در سیلان است، و هر گاه مومنتوم لازم را در یک موضوع به دست آورد، شروع به تأثیرگذاری وسیع سیاسی می‌کند و این امکان هست که توان سرنگونی سیاسی را بیابند. پیش‌بینی دقیق اثرات متقابل این ساختارهای جنبشی و شکل‌های جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین روندهای سیاسی آینده، دشوار است.
▀█▄ ۱۲- مداخله دموکراسی‌ها
سرخط تحلیلی ۱۷. این هم نکته‌ای است که یک واقعیت مؤثر بر نسبت دولت‌ها و نوآوری‌های فنی، خصلت دموکراتیک اغلب حکومت‌های امروز است. دموکراسی، موجب تأثیر گسترده درخواست‌های عامه مردم بر تصمیم‌سازی‌های سطح بالا و تخصصی می‌شود. بدین ترتیب، رقابت‌های اغلب نامعقول مشاغل، گروه‌های ذینفع، یا شهروندان، به عنوان کنشگرانی که یا بر تولید و ارائه خدمات عمومی تأثیر می‌گذارند و یا آن خدمات را دریافت می‌کنند، هر یک می‌توانند بر انتخاب مسیرهای معقول یا نامعقول پیشبرد فناوری مؤثر واقع شوند. البته فعلاً اغلب مردم دنیا، خواهان بسط هر چه بیشتر فناوری آنلاین در ارتباط با شرکت‌ها و دولت‌ها و همچنین بهره‌مندی از خدمات خرید کالاها و خدمات بخش خصوصی هستند، ولی سمت و سوها، و هراس‌ها و امیدها، نامعلوم و متغیر هستند، و می‌توانند در مقاطع مختلف، شرایط را دگرگون کنند. به این ترتیب، ارتباط اراده مردم، مقامات دموکراتیک و بخش‌های تحقیق و توسعه، فرایندی ساده و خطی نیست.
▀█▄ ۱۳- اقتضائات روابط بین‌الملل
سرخط تحلیلی ۱۸. مورد هواوی نشان داد که اقتضائات روابط بین‌الملل نیز در تعیین نسبت نامعقول دولت‌ها با نوآوری‌های فنی و تکنولوژیک مؤثر است. محیط بیرونی در روابط بین‌الملل به حدی گسترده و غامض است که معمولاً اهالی علم و فنّاوری محض از درک آن و اقتضائات پیچیده آن ناتوان هستند و تجربه و ممارست کافی برای درک آن ندارند. بویژه که امروز، با حضور قدرتمند شرکت‌ها و گروه‌های سیاسی غیررسمی و جنبش‌های اجتماعی جدید، موضوع پیچیده‌تر نیز شده است.
▀█▄ ۱۴- سنت‌ها
سرخط تحلیلی ۱۹. نکته دیگر آن است که صورت‌بندی اجتماعی موجود، شامل برخی نهادها و سازمان‌های «سنتی» نیز هست. به این معنا که سکتورهای اجتماعی مهمی بر این باورند که روش‌های اجتماعی که در طول زمان، امتحان خود را پس داده باشند، قابل اعتمادند. این دیدگاه با استناد به مثلاً آسیب‌های زیست‌محیطی فناوری‌های جدید پس از ماشین بخار، بر لزوم پایبندی به روش‌هایی که در تاریخ طولانی‌تری امتحان خود را پس داده باشند، تأکید دارند. هر چند این دیدگاه خصوصاً با لحاظ خامی و ناپختگی علم مدرن از برخی جهات صحیح است و یکی از راه‌های رسیدن به مسیر درست را نشان می‌دهند، ولی از این حقیقت غفلت می‌کنند که حتی کل تاریخ بشر نیز در قیاس با عمر کیهان ذره‌ای در بیابان است. از آن بیش، دوران مابعد تاریخ، در مقایسه با کل پیشینه حضور انسان روی کار زمین دوران بسیار بسیار کوتاهی است. در نتیجه، تاریخ نمی‌تواند در مورد مسیر درست، ما را به قطعیت برساند، و بشر نمی‌تواند برای پیمودن مسیر صحیح به تاریخ بسنده و اتکاء ورزد. یکی از راه‌های فائق آمدن به این دست دل‌بستگی‌های سنتی در مقابل نوآوری تکنیکی، بسط دادن یک موضع اصولی در مورد فنّاوری به لحاظ فلسفی است. هسته‌های اصولی، عناصر مختلف سیستم‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات را در یک کل منسجم‌تر هماهنگ می‌کند، هر چند که فعلاً با توجه به درک بی‌ریشه مدرن از فناوری، چنین هسته‌های اصولی مغفول مانده‌اند.
▀█▄ ۱۵- نهایتاً...
سرخط تحلیلی ۲۰. نهایتاً، یک نکته مؤثر دیگر، نابرابری‌های اجتماعی است. این دیدگاه غالب وجود دارد که تغییرات اجتماعی نسبت به رشد فنّاوری «تأخر» دارد و این «تأخر» می‌تواند فناوری را با جامعه به جدال اندازد. این، باعث می‌شود که فناوری فرصت‌هایی را برای نقش‌آفرینی بخش‌هایی از جامعه از بین ببرد، و موجب تصادم میان ازنقش‌افتادگان و منتفعان‌تکنولوژی شود. مثال این وضع، شرایط فعلی است که فناوری، شمار وسیعی از مشاغل را حذف می‌کند، در حالی که جامعه نمی‌تواند به همین سرعت که عناوین شغلی حذف می‌شوند، پایگاه‌ها و نقش‌های جدید برای افراد جامعه بیافریند. در این وضع، طبیعتاً ازنقش‌افتادگان اعضای سرخورده و پرخاشگر جنبش‌های ضداجتماعی خواهند بود. در همین ارتباط، این اجماع هست که اصولاً پیشبرد فناوری نیاز به تراکم قابل ملاحظه سرمایه دارد. این، باعث می‌شود که صنایع بزرگ، نسبت به صنایع کوچک و متوسطی که مشاغل زیادی ایجاد می‌کنند، ترجیح داده شوند. صنایع بزرگ، سرمایه زیادی جذب می‌کنند، بازده زیادی تولید می‌کنند، ولی از آنجا که فناوری‌مبنا هستند نه کارپایه، به تناسبی که سرمایه جلب می‌کنند، شغل نمی‌آفرینند. این هم کمک می‌کند تا روند پیشرفت فناوری، موجد لشکر ازنقش‌افتادگان گردد. نکات دیگری نیز باعث می‌شود که سکتورهای اجتماعی، از در خصومت با پیشرفت فناوری برآیند و زیست پیشاتکنولوژیک را ترجیح دهند؛ این که، فناوری جدید اطلاعات، پرسش‌های جدی در زمینه تضمین اطلاعات، و همچنین گسترش امکان نظارتی بر جامعه پدید آورده‌اند. داستان‌ها و فیلم‌های علمی-تخیلی که امروز برخی از آن‌ها به واقعیت تبدیل شده‌اند، نشان می‌دهند که این دلواپسی نزد اغلب افراد جامعه و متفکران مسائل انسانی وجود دارد و بجا هم هست. مشهورترین نمونه این دل‌نگرانی، ابرفیلم «ماتریکس» است. متأسفانه تا این لحظه نمی‌دانیم که چطور می‌توانیم شهروندان را از این دل‌نگرانی درآوریم، و شاید هم اصولاً میسر نباشد که چنین کنیم! (توأم با اقتباس‌های آزاد از چارلز هینانت و استیون ساویر)
▀█▄ ۱۶- منابعی برای مطالعه افزون
Charles C. Hinnant and Steven B. Sawyer (2007). Technological Innovation in Public Organizations through Digital Government, in Ari-Veikko Anttiroiko and Matti Mälkiä (Eds), Encyclopedia of digital government (pp. 1511-1518). Hershey: Idea Group Reference.
Bugler, D., & Bretschneider, S. (1993). Technology push or program pull: Interest in new information technologies within public organizations. In B. Bozeman (Ed.), Public management: The state of the art (pp. 275-294). San Francisco: Jossey-Bass.
Damapour, F. (1991). Organizational innovation: A metaanalysis of effects of determinants and moderators. Academy of Management Journal, 34(3), 555-590.
Dewar, R. D., & Dutton, J. E. (1986). The adoption of radical and incremental innovations: An empirical analysis. Management Science, 32(11), 1422-1433.
Duncan, R. B. (1976). The ambidextrous organization: Designing dual structures for innovation. In R. H. Kilman, L. R. Pondy, & D. P. Slevin (Eds.), The management of organizations: Strategy and implementation (pp. 167-188). New York: North-Holland.
Ettlie, J. E., Bridges, W. P., & O’Keefe, R. D. (1984). Organizational strategy and structural differences for radical versus incremental innovation. Management Science, 30(6), 682-695.
Fountain, J. (2001). Building the virtual state: Information technology and institutional change. Washington, DC: Brookings Institution Press.
Hinnant, C. C., & O’Looney, J. (2003). Examining preadoption interest in online innovations: An exploratory study of e-service personalization in the public sector. IEEE Transactions on Engineering Management, 50(4), 436-447.
Kraemer, K. L., & King, J. L. (1986). Computing in public organizations. Public Administration Review, 46, 488- 496.
Kraemer, K. L., King, J. L., Dunkle, D., & Lane, J. P. (1989). Managing information systems: Change and control in organizational computing. San Francisco: Jossey-Bass.
Moon, M. J. (2002). State government e-procurement in the Information Age: Issues, practices, and trends. Arlington, VA: The PricewaterhouseCoopers Endowment for the Business of Government.
Moore, G. C., & Benbasat, I. (1991). Development of an instrument to measure the perceptions of adopting an information technology innovation. Information Systems Research, 2(3), 192-222.
Perry, J. L., & Danziger, J. (1980). The adoptability of innovations: An empirical assessment of computer applications in local government. Administration and Society, 11(4), 460-492.
Perry, J. L., & Kraemer, K. L. (1979). Technological innovation in American local governments: The case of computing. New York: Pergamon Press.
Sawyer, S., & Tapia, A. (2002). The computerization of work: A social informatics perspective. In J. George (Ed.), Social issues of computing (pp. 93-109). New York: Oxford.
Tornatzky, L. G., & Fleischer, M. (1990). The process of technological innovation. Lexington, MA: Lexington Books.
Tornatzky, L. G., & Klein, K. G. (1982). Innovation characteristics and innovation adoption-implementation: A metaanalysis of findings. IEEE Transactions on Engineering Management, 29(1), 28-45.
مأخذ:مرکز ملی فضای مجازی
هو العلیم
