دکتر حامد حاجی‌حیدری؛
فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
▬ بشر، از آغاز زندگی مدنی خود، به نیروهایی که بر اراده فردی وی جبر اعمال می‌کرده‌اند، اندیشیده است...
▬ اگر «جامعه»، مطابق تعریف، شامل نیروهایی باشد که کمک می‌کنند انسان تاریخ خود را بسازد، و در عین حال، مانع از آن می‌شود که آن طور که می‌خواهد بسازد، این تأملات در صورت‌هایی عمیق و دیرپا با ارزش بقای بالا، مانند «اسطوره‌ها»، «دین‌ها»، «سنت‌ها»، «فلسفه‌ها»، «هنرها»، و «ادبیات» تبلور یافته است.
▬ اهمیت این ذخایر دانش، مشخصاً در ارزش بقای بالای آن‌هاست. یعنی دانش مندرج در این منابع، طی قرن‌ها توسط انسان‌هایی که تکنسین‌ها یا متخصصان عملیاتی زندگی اجتماعی بوده‌اند، به کرات مورد آزمون قرار گرفته‌اند، و همچنان پابرجای مانده‌اند؛ نه قطعاً، بلکه یحتمل ریشه این دیرپایی و تأیید مکرر دانش‌های مجرب، در حدودی از حقیقت است که به آن‌ها تا این اندازه ارزش بقا در گذر زمان بخشیده است.
▬ ما، تا سال ۱۸۳۸ را، یعنی تا سال انتشار کتاب Principles of Sociology هربرت اسپنسر، و میانه انشاء درس‌های فلسفه اثباتی آگوست کنت (که آن را حدود تاریخ وضع واژه جامعه‌شناسی در نظر بگیریم)، مقطع نخست مرور نظریه‌های جامعه‌شناسی قلمداد خواهیم کرد. این مقطع را طی چند چرخش/turn اساسی، شامل، «چرخش اسطوره‌ای»، «چرخش مابعدالطبیعی»، «چرخش دینی»، و «چرخش مدرن» مرور خواهیم کرد.
▬ منحصراً برای گوشزد نمودن اهمیت «چرخش اسطوره‌ای»، نمونه «الیاد» را بررسی خواهیم کرد، و خواهیم دید که این منبع، ۲۶ شأن خدایان و کرونوس‌های معبد المپ را از سده هشتم قبل از میلاد در جریان نبرد میان یونانیان و تروژان‌ها تشریح می‌کند، و عناصر بنیادین این اسطوره، همچنان، «الیاد» را در رده اثرگذارترین و پرنفوذترین و پرتکرارترین آثار هنری و فولکلوریک تاریخ نگاه داشته است. سپس، چرخش مابعدالطبیعی را با سقراط، افلاطون و ارسطو طرح بحث خواهیم کرد، و اندیشه اجتماعی حکمت‌های دوران هلنی را به بحث خواهیم گذاشت. «چرخش دینی» را با دو چهره محوری سن آگوستین و فارابی، در سطح ممتازی ملاقات خواهیم کرد. و چرخش مدرن را در سده یازدهم میلادی و تحولات پس‌آیند نبردهای صلیبی، با چهره‌های محوری غزالی، ابن‌خلدون، نیکولو ماکیاولی مطرح خواهیم نمود. سپس، دو شاخه آنگلوساکسون و قاره‌ای رستنگاه فکر اجتماعی را از هم متمایز خواهیم کرد و اولی را با (هابز، لاک، و برآمدن علم اقتصادی از فیزیوکرات‌ها تا آدام اسمیت)، و دومی را با (روسو، توکویل، و مونتسکیو) بررسی خواهیم کرد. چهره‌هایی مانند ابن‌خلدون، ویکو، هردر، تورگو، کندرسه، داروین، آرنلود، و تا... اسپنسر و کنت، به تناسب در مقطع بعدی مورد مرور مجدد قرار می‌گیرند و در این میان، انبوهی از پدیده‌های واسط در ادبیات و هنر، فلسفه، تاریخ تحلیلی، ایدئولوژی‌های سیاسی، و ... موضوع ریشه‌یابی خواهند بود. بدین ترتیب، و در آستانه وقوع انقلاب فرانسه، و تحولات پس از آن، مقطع نخست مرور نظریه‌های جامعه‌شناسی خاتمه خواهد یافت و مابقی به مقاطع بعدی، یعنی حد فاصل سال‌های ۱۸۳۸ تا ۱۹۶۸، و ۱۹۶۸ تا ۱۹۹۸، و پس از ۱۹۹۸ محول خواهد شد، بعون الله تعالی.
مآخذ:...
هو العلیم
